آيندۀ نظام‌سازي زکات در هندسۀ تأمين مالي دولت اسلامي در ايران در آيينۀ فقه شيعه

 سال دوازدهم، شماره دوم، پياپي 24، بهار و تابستان 1400، ص 193 ـ 210

مقالة پژوهشي:
عبدالمحمد كاشيان / استاديار دانشكده اقتصاد مديريت و علوم اداري دانشگاه سمنان    a.m.kashian@profs.semnan.ac.ir
دريافت: 1399/12/16 ـ پذيرش: 1400/5/3

چكيده
بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران و استقرار حکومت اسلامي اين انتظار به‌وجود آمد که زکات نقش بسيار مهمي در مديريت اقتصادي ايران ايفا كند. علي‌رغم دغدغه‌هاي جدي براي اين امر و تحقيقات گستردۀ علمي در اين زمينه، مجموعه دلايلي از جمله مسائل فقهي سبب شد که اين موضوع در حد شايسته به سرانجام نرسد. بررسي فقه ماليات‌هاي اسلامي همراه با انطباق آن با شرايط جمهوري اسلامي ايران دلالت بر آن دارد که تنها برخي از آراي فقهي در خصوص زکات، امکان نظام‌سازي را ايجاد مي‌کند که عمدتاً نظريه‌هاي غير مشهور مي‌باشند. اين مقاله با استفاده از روش تحليلي به بررسي 24 سناريوي فقهي مختلف در زمينه رابطه ماليات‌هاي اسلامي و متعارف از نظر تقدم-تأخر و جانشين-مکمل‌بودن و همچنين نظريات فقهي شمول زکات و ظرفيت‌هاي بهره‌مندي از آن مي‌پردازد. بر اساس نتايج پژوهش، تنها در 7 سناريو امکان بهره‌گيري از زکات در نظام‌سازي وجود دارد. از ميان اين 7 سناريو، در 3 مورد، امکان اصالت دادن به زکات و مکمل بودن ماليات‌هاي متعارف در پرتو وجوب زکات پول، زکات مال‌التجاره و شمول خمس در زکات وجود دارد. در 4 سناريو نيز صرفاً با تعيين موارد مشمول زکات، حسب نظر حاکم جامعۀ اسلامي امکان نظام‌سازي زکات وجود دارد. در مورد 4 سناريوي اخير «نظريۀ يکساني» مطرح شده است. 
کليدواژه‌ها: زکات، ماليات، فقه، خمس، نظريۀ يکساني.
طبقه‌بندي JEL: H3، H71،H29.