بررسي مفهوم خودگرايي روان‌شناختي در نگرش علامه مصباح و تمايز آن با ادبيات اقتصادي

سال دوازدهم، شماره دوم، پياپي 24، بهار و تابستان 1400، ص 159 ـ 174

مقالة پژوهشي:
يعقوب جمالي / دكتري اقتصاد مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(قدس‌سره)    ya.jamali@chmail.ir
* علي جابري / استاديار گروه اقتصاد مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(قدس‌سره)    ali_jaberi2@yahoo.com
دريافت: 1399/11/24 ـ پذيرش: 1400/4/6

چكيده
مفهوم «خودگرايي» در علوم انساني و اخلاق هنجاري به تبيين انگيزة رفتار انسان مي‌پردازد. در ديدگاه حاکم بر ادبيات اقتصادي، انگيزه‌ها عمدتاً محصور در انگيزه‌هاي خودگرايانه شده و ساير انگيزه‌ها در طول آن ديده مي‌شود. اين رويكرد حتي در اقتصاد اسلامي نيز بسيار رايج است؛ با اين تفاوت که در اقتصاد متعارف انگيزه‌هاي مزبور خودخواهانه مادي و دنيوي دانسته شده و در اقتصاد اسلامي انگيزه‌هاي معنوي و اُخروي نيز بدان افزوده شده است. در اين مقاله با استفاده از روش تحليلي، به بررسي نگرش علامه مصباح يزدي در زمينه خودگرايي روان‌شناختي و تمايز آن با ادبيات اقتصادي مي‌پردازيم. با توجه به نگرش علامه مصباح‌يزدي مبني بر وجود گرايش‌ خداگرايي و ديگرگرايي در کنار خودگرايي، تلقي انحصار انگيزه‌ها در انگيزه‌هاي خودخواهانه و پذيرش خودگرايي روان‌شناختي محل تامل است. نتايج پژوهش حاكي از عدم پذيرش انحصار انگيزه‌ها به انگيزه‌هاي خودخواهانه در نگرش علامه مصباح يزدي است. ايشان همچنين انگيزه‌هاي ديگرگرايي و خداگرايي را در عرض انگيزه خودخواهي و نه در طول آن مي‌بينند. اين نگرش با اقتصاد متعارف در مباني فلسفي همچون دئيسم و اومانيسم، و با ادبيات اقتصادي در وجود گرايش‌هاي غيرخودخواهانه در عرض انگيزه‌هاي خودخواهانه و توجه به تأثيرگذاري ارزش‌هاي اخلاقي بر رفتار اقتصادي متمايز است.
کليدواژه‌ها: خودگرايي روان‌شناختي، خودگرايي اخلاقي، علامه مصباح يزدي، ديگرگرايي، خداگرايي، اقتصاد متعارف، اقتصاد اسلامي.
طبقه‌بندي JEL: A13، D46، P4.