اقتصاد اسلامي

سال سيزدهم، شماره دوم، پياپي 26، بهار و تابستان 1401، ص 129 ـ 148

مقالة پژوهشي:
عليرضا لشكري/ استاديار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران     alilashkari@rihu.ac.ir

سال سيزدهم، شماره اول، پياپي 25، پاييز و زمستان 1400، ص 123 ـ 140
 

مقالة پژوهشي:

محمدحسين كرمي/ استاديار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه     mhkarami@rihu.ac.ir
دريافت: 04/11/1400 ـ پذيرش: 23/03/1401

 سال دوازدهم، شماره دوم، پياپي 24، بهار و تابستان 1400، ص 111 ـ 136

مقالة پژوهشي:
محمدجواد توكلي / دانشيار گروه اقتصاد مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني (قدس‌سره)     tavakoli@iki.ac.ir
دريافت: 1399/11/11 ـ پذيرش: 1400/3/26

سال دوازدهم، شماره دوم، پياپي 24، بهار و تابستان 1400، ص 159 ـ 174

مقالة پژوهشي:
يعقوب جمالي / دكتري اقتصاد مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(قدس‌سره)    ya.jamali@chmail.ir
* علي جابري / استاديار گروه اقتصاد مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(قدس‌سره)    ali_jaberi2@yahoo.com
دريافت: 1399/11/24 ـ پذيرش: 1400/4/6

سال يازدهم، شماره اول، پياپي 21، پاييز و زمستان 1398

سيدحسين ميرمعزي / دانشيار گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي    h.mirmoezi@gmail.com
*مجتبي غفاري / دکتري اقتصاد اسلامي، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي    ghafari.Mojtaba@chmail.ir
حامد عباسي / دانشجوي دکتري اقتصاد اسلامي، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی    hmd.abbasi@gmail.com
دريافت: 29/06/1398 ـ پذيرش: 30/10/1398

چکيده
کميابي يکي از مهم‌ترين مفاهيم در علم اقتصاد متعارف است. اهميت اين موضوع به‌گونه‌اي است که علم اقتصاد، بر محور آن تعريف مي‌شود. در اقتصاد متعارف، دو نوع كميابي مطلق و نسبي مطرح شده است. در اقتصاد اسلامي، اجماع مشترکي نسبت به اين مفهوم وجود ندارد. اين اختلاف‌نظر تا حدي است که برخي اقتصاددانان مسلمان، اقتصاد اسلامي را مبتني بر کميابي تعريف كرده و برخي، به‌طورکلي آن را رد کرده‌اند. هدف اين مقاله، ارائة ايده روشني در مورد «کميابي» در اقتصاد اسلامي است. بدين‌منظور، مقاله با رويکرد تحليلي و با استفاده از روش اسنادي، کميابي در علم اقتصاد متعارف را به تفصيل بررسي و سپس، بر پايه برخي مشاهدات تجربي و آموزه‌هاي ديني، آن را نقد مي‌کند. يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است كه کميابي مطلق، مطابق آيات قرآن کريم مورد پذيرش اسلام نيست. اما در مورد کميابي نسبي مي‌توان گفت: کميابي‌اي که منجر به تخصيص بهينه منابع مي‌شود، با در نظر گرفتن برخي نکات، مورد تأييد اسلام است.
کليدواژه‌ها: کميابي نسبي، کميابي مطلق، نقد کميابي، اقتصاد اسلامي.
طبقه‌بندي JEL:Z12, B4, B59 .
 

سال يازدهم، شماره اول، پياپي 21، پاييز و زمستان 1398

* مصطفی کاظمی نجف‌آبادی / استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه    mostafakazemi@rihhu.ac.ir
سیدرضا حسینی / استادیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه    srhoseini@rihu.ac.ir
دريافت: 23/05/1398 ـ پذيرش: 04/10/1398

چکيده
شواهد تاریخی صدر اسلام و روایات عصر ظهور، حاکی از امکان‌پذیری وقوع تعادل میان عرضه و تقاضای وجوه تکافلی و بلکه امکان وجود مازاد عرضه به‌عنوان وضعیت مطلوب، در این بخش است. در مقابل، مطالعه وضعیت موجود کشور، حاكي از وجود عدم تعادل و بلکه وجود مازاد تقاضای این وجوه است. مسئله این تحقیق، که با روش تحلیلی ـ توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای مورد بررسي قرار مي‌گيرد، بررسی چگونگی اصلاح و بهبود وضعیت موجود بخش خيريه ايران و معرفی راهبردهایی براي دستیابی به وضعیت مطلوب است. نتايج تحلیل آموزه‌های قرآنی و حدیثی و فراتحلیل مطالعات پیمایشی موجود، حاكي از وجود راهبردهایی چون: «گفتمان‌سازی انفاق قرآنی»، «توسعه‌بخش خیریه»، «بهبودبخشی به کیفیت تخصیص وجوه خیرخواهانه» و «بهبودبخشی به کیفیت جمع‌آوری وجوه خیرخواهانه» براي ارتقاي خيريه در كشور است. براي تحقق هريك از اين راهبردها، راهکارهای جزئی و عملیاتی همچون حرفه‌ای کردن بخش خیریه، فراهم آوردن امکان مدیریت تخصیص وجوه توسط نیکوکاران، با گسترش تبلیغات و تحريك انگیزه‌ها قابل ارائه است.
کلیدواژه‌ها: بخش خیریه، تکافل اجتماعی، عرضه وجوه خیر، تقاضای وجوه خیر، اقتصاد اسلامي.
طبقه‌بندي JEL: DO1, L31, Z19.
 
 

سال دهم، شماره اول، پياپي 19، پاييز و زمستان 1397
 

محمدحسين كرمي / استاديار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه    mhkarami@rihu.ac.ir
سعيد گودرزي / کارشناس‌ارشد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه    saeed.goodarzy@yahoo.com
دريافت: 09/08/1397 ـ پذيرش: 11/12/1397

چکيده

نهادگرايان جديد عامل شکل‌گيري آثار خارجي را هزينة مبادله دانسته، با تأکيد بر ماهيت دوسوية آثار خارجي، به نقد رويکرد اقتصاد متعارف پرداخته‌اند. برخي معتقدند: نهادگرايي، به‌ويژه از لحاظ روش تحليلِ رفتارها و پديده‌هاي اقتصادي، مي‌تواند دلالت‌هايي براي اقتصاد اسلامي داشته باشد. اين تحقيق با روشي «تحليلي»، دلالت «رويکرد نهادگرايي جديد در مواجهه با آثار خارجي» را براي اقتصاد اسلامي بررسي مي‌کند. نتايج تحقيق حاکي از آن است که رويکرد مزبور ـ دست‌کم ـ به سه دليل دلالت‌هاي قطعي و روشني براي اقتصاد اسلامي ندارد: 1- بر خلاف ديدگاه نهادي، يگانه عامل بروز آثار خارجي در اقتصاد اسلامي، هزينة مبادله نيست. 2- در مواجهه با آثار خارجي در اقتصاد اسلامي، علاوه بر بيشينه شدن محصول کل (که هدف نهادگرايان جديد است)، اهداف ديگري نظير پي‌گيري مصالح جامعه نيز در نظر گرفته مي‌شود. 3- نهادگرايان جديد با ملاک هزينه- فايدة اقتصادي، در هر زمينه، تصميم خاصي اتخاذ مي‌کنند، در حالي‌که در اقتصاد اسلامي، اولاً تنها ملاک تصميم‌گيري، هزينه- فايدة اقتصادي نيست. ثانياً، راه‌کار مواجهه با آثار خارجي، گاهي متعين و غير قابل تغيير است.

کليدواژه‌ها: آثار خارجي، اقتصاد نهادگراي جديد، اقتصاد اسلامي، هزينة مبادله، حقوق مالکيت.

طبقه‌بندی JEl: D62، H23، P4.

سال دهم، شماره اول، پياپي 19، پاييز و زمستان 1397
 

الميرا اشکان / دانشجوی دکتری اقتصاد اسلامی دانشگاه تبریز    elmiraashkan360@yahoo.com
محمدعلي متفکر آزاد / استاد دانشگاه تبریز    m.motafakker@gmail.com
محمدرضا سلماني بي‌شک / استادیار دانشگاه تبریز    mrsalmani_2005@yahoo.com
رضا رنج‌پور / دانشیار دانشگاه تبریز    rranjpour@yahoo.com
پرويز محمدزاده / استاد دانشگاه تبریز    pmpmohamadzadeh@gmail.com
دريافت: 22/07/1397 ـ پذيرش: 28/11/1397

چکيده

اشتغال زنان از جمله موضوعات مهم اقتصادي مورد توجه انديشمندان اقتصادي، اجتماعي و سياسي است. به عقيده صاحب‌نظران اشتغال زنان با ساعت کاري ثابت و طولاني، آسيب­هايي را به جسم و روح آنان وارد مي­کند و رفاه خانواده را تحت تأثير خود قرار مي­دهد. اين پژوهش به دنبال پاسخ به اين سوال است که استفاده از ساعت کاري انعطاف­پذير زنان چه تاثيري را بر رفاه خانواده در مفهوم اسلامي آن به همراه خواهد داشت. بدين­منظور براي گردآوري داده­ها از ابزار پرسش‌نامه در زمستان 96 و بهار 97 استفاده شده است و تحليل نتايج با استفاده از ضريب همبستگي پيرسون، رگرسيون خطي ساده و چندگانه انجام گرفته است. جامعه آماري اين مطالعه کليه­ي کارمندان زن متأهل مراکز آموزش عالي واقع در شهر تبريز مي­باشد که 260 نفر از آنان با روش نمونه­گيري احتمالي طبقه­بندي شده به تفکيک دانشگاه­ها انتخاب شده­اند. نتايج حاکي از آن است که ميان انعطاف­پذيري ساعت کار زنان و رفاه خانواده رابطه مثبت و معناداري وجود دارد.

کليدواژه‌ها: اشتغال زنان، ساعت کار انعطاف­پذير، رفاه خانواده، اقتصاد اسلامي.

طبقه‌بندی JEl: C83، I23، I31، J08، .J81

سال نهم، شماره دوم، پياپي 18، بهار و تابستان 1397

مجید حبیبیان نقیبی / استاديار دانشگاه علامه طباطبائي     majidhabibian@atu.ac.ir
محمود دهقانی محمودآبادی / دانشجوی دکتری اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی     asemanha41@gmail.com
دريافت: 20/11/1396 - پذيرش: 22/04/1397.

چکیده
یكی از مباحث اساسي در فلسفه اقتصاد اسلامی تبيين مبانی اخلاق هنجاری نظريات اقتصاد اسلامي است. در اين مقاله با استفاده از روش تحليلي به بررسي تطبيقي پارادايم خودگرايي در اقتصاد اسلامي و متعارف مي‌پردازيم. در اين زمينه اين سؤال مطرح است آیا می‌توان خودگرایی كه به عنوان پارادایم و هسته سخت اقتصاد متعارف پذيرفته شده را مبنای اخلاق هنجاری در نظام اقتصادی اسلام قرار داد؟ اصولاً تفکر اسلامی غایت‌گروی را مي‌پذيرد يا وظيفه‌محوري؟ پاسخ تحقيق حاضر به پرسش مذكور اين است كه مبناي اخلاق هنجاري اسلام وظیفه‌گرايي است. بنا به فرضيه مقاله، در مواردی که قوامِ وظیفه در مرحله اقدام، به کسب نتیجه باشد، قیدِ نتیجه در اطلاقِ وظیفه اخذ می‌شود و موضوعِ وظیفه با وصف قید خاص، اطلاق دارد؛ بدین ترتیب نیازی به پناه بردن به نتیجه‌گرایی نیست؛ چراکه تلاش برای دستیابی به نتیجه در این‌گونه موارد، خود بخشی از وظیفه است؛ این نوع تکلیف‌گروی را «وظیفه‌گرایی عام» می‌نامیم. این وظیفه‌گرایی، موتور تقویت‌کننده‌ای به نام حب‌ذات به مثابه یک داعی دارد. بر اساس يافته‌هاي تحقيق اجتماع دوگانه‌ی وظیفه ـ حب‌ذات، در اقتصاد و غیر آن، امری پارادوکسیکال نیست؛ حب‌ ذات در اسلام با خودگرایی در اقتصاد متعارف از نظر مبانی و هویت، اختلاف جوهری دارد.
کلیدواژه‌ها: اخلاق هنجاری، اقتصاد اسلامی، خودگرایی، وظیفه‌گرایی عام، مطلوبیت‌گرایی، نتیجه‌گرایی، اقتصاد متعارف.
طبقه‌بندی JEl: B40، P4.

سال نهم، شماره اول، پياپي 17، پاييز و زمستان 1396