چگونگي ورود ارزش‌ها در نظريه‌هاي اقتصاد اسلامي

 سال دوازدهم، شماره دوم، پياپي 24، بهار و تابستان 1400، ص 111 ـ 136

مقالة پژوهشي:
محمدجواد توكلي / دانشيار گروه اقتصاد مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني (قدس‌سره)     tavakoli@iki.ac.ir
دريافت: 1399/11/11 ـ پذيرش: 1400/3/26

چكيده
يكي از مباحث مهم در ارزش‌شناسي اقتصاد اسلامي بررسي چگونگي ورود ارزش‌ها در نظريه‌هاي اقتصاد اسلامي است. اين بررسي كه به روش تحليلي صورت گرفته، مي‌تواند به محققان اقتصاد اسلامي در ورود ارزش‌ها به نظرياتشان كمك كند. يافته‌هاي مقاله نشان مي‌دهد كه ارزش‌ها در قالب ارزش‌داوري معرفتي و اخلاقي (ارزش‌داوري آرماني، رفتاري، ساختاري و سياستي) وارد نظريه‌هاي اقتصاد اسلامي مي‌شوند. «ارزش‌داوري معرفتي» حاكي از جهت‌گيري ارزشي محقق اقتصاد اسلامي در توليد دانش اقتصاد اسلامي است. مهم‌ترين بخش «ارزش‌داوري اخلاقي» در اقتصاد اسلامي تعيين و تعريف اهداف نظام اقتصاد اسلامي، رتبه‌بندي اهداف، و تدوين شاخص‌هاي اقتصادي است. «ارزش‌داوري رفتاري» نيز حاکي از استانداردهاي رفتار اقتصادي مطلوب است. «ارزش‌داوري ساختاري» نيز حاکي از توصيه به ساختارهاي نهادي مطلوب در عرصه‌هايي همچون حقوق مالکيت و مداخله دولت است. در نهايت، «ارزش‌داوري سياستي» مشتمل بر توصيه‌ سياست‌ها و اقداماتي براي بهبود عملکرد نظام اقتصادي در چارچوب ساختار نهادي و استانداردهاي رفتاري مفروض است. هرچند ارزش‌هاي اخلاقي به‌عنوان فرض وارد نظريه مي‌شوند، ولي در ادامه مورد قضاوت ارزشي قرار مي‌گيرند و مبناي توصيه ارزشي اقتصاددانان واقع مي‌شوند. ازاين‌رو، چرخه ورود ارزش‌ها در نظريه‌هاي اقتصاد اسلامي را مي‌توان با تفکيک ميان «فروض»، «قضاوت» و «توصيه ارزشي» توضيح داد.
كليدواژه‌ها: اقتصاد اسلامي، ارزش‌ها، نظريات اقتصاد اسلامي، اقتصاد هنجاري، اقتصاد اثباتي، مكتب اقتصادي اسلام.
طبقه‌بندي JEL: A13، D46، P4.